In zijn column van zaterdag 24 december 2016 stelt Martin Sommer dat de sleutel om populisten de wind uit de zeilen te nemen ligt in het overnemen van datgene dat van hoog tot laag leeft in de bevolking: niet de koopkrachtplaatjes maar minder immigratie. Zowel bij Trump als bij Wilders als bij de Brexit lijkt het daarom te draaien
Amma Assante van de PvdA wijst in haar interview precies aan waar de schoen wringt: mensen die op Wilders gaan stemmen omdat hun kleindochter geen huis krijgt omdat vluchtelingen voorrang krijgen. Assante: “Dat zijn kleindochter geen huis krijgt ligt niet aan die vluchteling, maar aan het feit dat wij te weinig betaalbare huurwoningen bouwen. Er wordt zondebokpolitiek naar vluchtelingen bedreven.”
Politici moeten niet naar het geschreeuw van “de burger” luisteren, maar kijken naar wat dat geschreeuw veroorzaakt. Waar komt dat grote maatschappelijke ongenoegen vandaan? Waarom is Nederland zoveel minder tolerant naar buitenlanders geworden?
Het antwoord hierop ligt volgens mij bij wat Guy Standing in zijn boek “The Precariat” beschrijft: steeds meer mensen vallen van een zekere positie in een steeds wankeler bestaan. Het kabinet is trots op het aantal banen dat erbij komt, maar vergeet te kijken naar wat voor banen dat zijn. Flexbanen waarmee je geen duur huis kunt kopen, omdat je er geen hypotheek mee zult kunnen krijgen.
De onstuitbare groei van het precariaat en de afnemende bestaanszekerheid vinden hun oorsprong in de rechtse overtuiging dat mensen die minder zekerheid hebben harder zullen werken om hun baan te houden. De overtuiging dat sociale zekerheid mensen ‘pampert’ en zo het initiatief uitdooft. Daarbij negeert men dan de opvatting van mensen als Marcel van Dam dat een groot deel van de bevolking gewoon niet in staat is de gevraagde productiviteit te leveren, wat hij noemt de “onrendabelen”. En juist die “onrendabelen” zijn gevoelig voor verhalen dat hun neergang komt door de import van anderen, die goedkoper zijn. En voor een deel is dat nog precies wat er is gebeurd ook. En dat wordt die anderen vervolgens kwalijk genomen, helemaal volgens de logica van de zondebokpolitiek waar Assante het over had.
Sommer citeert Matthew Goodwin, die vrij verkeer geen goede basis vindt voor een liberaal en eerlijk Europa: “de EU moet veiligheid en houvast bieden, in plaats van grenzeloze vrijheid”. Ik heb het interview met Goodwin in de NRC niet gelezen, maar mij lijkt het bieden van veiligheid en houvast precies datgene waar het precariaat en diegenen die bang zijn daar in te gaan vallen behoefte hebben. Maar het opheffen van Schengen gaat daar volgens mij niet voor zorgen, daar is veel meer voor nodig.
Ik ben het helemaal met Sommer eens dat politici meer moeten kijken naar wat maakt dat mensen zo gevoelig zijn voor het verhaal van Trump, Wilder en Le Pen. Maar het bestrijden van de zondebokken door het ook omarmen van het patriottisme, dat gaat de echte problemen waar mensen mee worstelen niet oplossen.